صلوات بر پیامبر رحمت

فلسفه اذان و اقامه

مؤذن با اذان خود مردم را به عبادت آفریدگار فرامی‏‌خواند و آنان را به پرستش‏ خداوند تشویق می‏‌کند و با اقرار به توحید، ایمان و اسلام خود را آشکار و اعلان‏ می‏‌نماید و برای فراموش کاران، فرا رسیدن وقت نماز را اعلام می‏‌دارد.

فضل بن شاذان درباره حکمت اذان از امام رضا(ع) روایت‏ می‏‌کند که فرمود: "اینکه مردم به اذان دستور داده شده‏‌اند، علل و حکمت‏‌های زیادی دارد، از آن‏ جمله اینکه یادآوری برای فراموش کاران و بیداری برای غافلان باشد و کسانی را که‏ وقت نماز را نمی‏‌دانند یا مشغول کار دیگری شده‏‌اند، با وقت نماز آشنا گرداند. مؤذن با اذان خود مردم را به عبادت آفریدگار فرامی‏‌خواند و آنان را به پرستش ‏خداوند تشویق می‏‌کند و با اقرار به توحید، ایمان و اسلام خود را آشکار و اعلان‏ می‏‌نماید و برای فراموش کاران، فرارسیدن وقت نماز را اعلام می‏‌دارد. مؤذن که به ‏این نام، نامیده شده است بدین جهت است که او با اذان خود، نماز را اعلام می‏‌کند.

اینکه اذان با تکبیر(اللَّهُ أَکْبَر) آغاز و با تهلیل (لَا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ) ختم می‏‌شود، بدین جهت است که خداوند عزّوجلّ خواسته است که آغاز و انجام، با نام و یاد او باشد و اسم خدا در تکبیر، در اول فصل و در تهلیل، در آخر فصل است.

اینکه هر فصل از اذان، دوبار قرار داده شده بدین جهت است که در گوش‏ شنوندگان تکرار شود و تأکید به عمل آید تا اگر کسی از بار اول غفلت کرد، از بار دوم غفلت نورزد و دیگر اینکه نماز، دو رکعت، دو رکعت است و لذا فصول اذان ‏هم دوبار، دوبار قرار داده شده است.

تکبیر در اول اذان چهار بار قرار داده شده وعلّتش این است که اذان به طور ناگهانی آغاز می‏‌شود و قبل از آن، کلامی نیست که شنونده را آگاه و متنبه گرداند. پس بار اول تکبیر، شنوندگان را برای شنیدن فصل‌های بعدی آماده می‏‌سازد.

بعد از تکبیر، شهادتین قرار داده شده زیرا اولین مرحله ایمان، توحید و اقرار به وحدانیت خداوند و دومین مرحله آن اقرار به رسالت پیامبر(ص) است و اطاعت‏ از خدا و پیامبر(ص) و شناخت آن دو، مقرون به همدیگر است و چون اصل‏ ایمان، شهادتین است، شهادتین هم هرکدام دوبار قرار داده شده، چنانکه در سایر حقوق نیز دو شاهد در نظر گرفته شده است. پس هنگامی که بنده به وحدانیت‏ خداوند و رسالت پیامبر او اعتراف کرد، به همه ایمان اقرار کرده است چون اصل ‏و اساس ایمان، اقرار به خدا و پیامبرش است.

بعد از شهادتین هم فراخوانی به نماز قرار داده شده است، زیرا اصل تشریع اذان ‏برای نماز است و وسط اذان هم برای دعوت به نماز دعوت به رستگاری و انجام‏ بهترین عمل در نظر گرفته شده است و ختم سخن (اذان) هم با اسم خداوند است‏ همانگونه که ابتدای آن با اسم خداوند بود."

احادیثی در مورد اذان و اقامه

اسماعیل جعفی روایت می‏‌کند که امام باقر(ع) فرمود: "اذان و اقامه، 35 حرف است. پس یکی یکی با دست مبارکش آنها را شمرد، اذان، 18 حرف و اقامه 17 حرف."

امام باقر(ع) در حدیثی فرمودند: "چون رسول خد(اص) در معراج، شبانه به آسمان برده شد و به بیت المعمور رسید و وقت نماز فرارسید، جبرئیل اذان و اقامه گفت. سپس پیامبر خدا(ص) جلو ایستاد و فرشتگان و پیامبران، پشت سر آن حضرت، برای نماز صف ‏بستند."

رسول خدا(ص) فرمود: "کسی که در شهری از شهرهای مسلمانان، یک سال اذان بگوید، بهشت برای‏ او واجب می‏‌شود."

روایت شده است: "هنگامی که فرشتگان صدای اذان اهل زمین را می‏‌شنوند، می‏‌گویند: این‏ صداهای امت محمد(ص) برای وحدانیت خداوند است. پس از خداوند برای امت‏ محمد(ص) استغفار می‏‌جویند تا از آن نماز فارغ شوند.

امام صادق‏(ع) فرمود: "وقتی اذان و اقامه گفتی، دو صف از فرشتگان، پشت سر تو نماز می‏‌گزارند و اگر تنها اقامه گفتی، یک صف از فرشتگان پشت سر تونماز می‏‌خوانند.

امام صادق‏(ع) فرمود: "وقتی نوزاد متولد شود، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه گفته ‏شود."

نیز روایت شده "کسی که اذان را بشنود و بگوید آنچه را مؤذن می‏‌گوید، روزی او افزون‏ می‏‌شود."

آداب و احکام اذان و اقامه‏

برای کامل شدن ثواب و امتثال درست اوامر خداوند، مراعات امور ذیل در اذان و اقامه مستحب است: توجه و رو کردن به قبله در حین اذان و اقامه، در حال قیام باشد، طهارت داشتن در اذان، اما در اقامه، طهارت شرط صحت آن‏ است مگر اینکه اقامه را به قصد رجا بجا آورد، سخن نگفتن در حین اذان و اقامه مخصوصاً بین اقامه و نماز، استقرار و آرامش بدن در حال اقامه گفتن، ظاهر کردن الف و های کلمه "اللَّه" در هر فصلی از اذان که‏ مشتمل بر آن می‏‌باشد، امّا اقامه را باید با سرعت و پشت سر هم بجا آورد، گذاشتن انگشت در گوش‌ها در حال اذان، کشیدن و بلند کردن صدا در اذان و پایین کردن صدا در اقامه به‏ درجه‏‌ای کمتر از اذان، فاصله انداختن بین اذان و اقامه.

برای کسی که اذان - اذان اِعلام یا اذان نماز - یا اقامه را می‏‌شنود، مستحب است هر فصلی را که می‏‌شنود بازگو و تکرار کند ولی وقتی که در اقامه "قد قامت الصلاة" را می‏‌شنود بگوید:"لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ".

مستحب است کسی که برای "اذان اِعلام" تعیین می‏‌گردد، عادل باشد، صدای بلند داشته باشد، بینا باشد، از اوقات نماز، درست‏ آگاهی داشته باشد و اینکه در بلندی مانند مناره اذان بگوید، یا از بلندگوهای امروزی استفاده کند یا اینکه بر جایی بلند رود و صدایش را بلند کند.

امام صادق‏(ع) در احادیثی می‌فرمایند: "وقتی برای نماز اقامه گفتی، سخن دیگر نگو زیرا اگر سخن گفتی، اقامه را باید اعاده نمایی."

‏

"زن اگر اذان قبیله را بشنود، اذان و اقامه بر او نیست و گفتن شهادتین برای او کفایت می‏‌کند ولی اگر اذان و اقامه بگوید بهتر است."

محمّد بن مسلم می‏‌گوید: به امام صادق‏(ع)فرمودند: شخصی در حال نشسته اذان می‏‌گوید؟ فرمود: "بله اشکال ندارد ولی اقامه نگوید مگر اینکه ایستاده باشد."

منابع:

محمد باقر مجلسی، بحار الانوار

شیخ عباس قمی، سفینة البحار

شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه

محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه

امام خمینی، تحریرالوسیله